Πλάτωνας: Η τριμερής διάκριση της ψυχής

Ο Πλάτωνας έχει τεράστια επίδραση στον Δυτικό τρόπο σκέψης. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 428 π.Χ. περίπου από γονείς ευγενείς. Αρχικά ασχολήθηκε με την ποίηση, αλλά σύντομα στράφηκε εξ ολοκλήρου στη φιλοσοφία. Στην ηλικία των 20 προσκολλάται στον Σωκράτη και παραμένει μαθητής του, ακολουθώντας τον για εννέα χρόνια.
Η γνωριμία του με τον Σωκράτη ήταν το ένα από τα δύο επιδραστικότερα γεγονότα της ζωής του. Το άλλο σημαντικό γεγονός ήταν ο Πελοποννησιακός πόλεμος ανάμεσα στην Αθήνα και τη Σπάρτη, κατά τον οποίο ο Πλάτωνας υπηρέτησε για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, (409 – 404 π.Χ.). Η ήττα της Αθήνας τερμάτισε την δημοκρατία της, την οποία οι Σπαρτιάτες αντικατέστησαν με ολιγαρχία.
Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, ο Πλάτωνας σκέφτηκε να στραφεί στην πολιτική, αλλά η θανάτωση του Σωκράτη το 399 π.Χ. και η ακόλουθη ψυχολογική κατάσταση και ατμόσφαιρα άλλαξαν τα σχέδιά του και έτσι ο Πλάτωνας αποφάσισε μαζί με λίγους ακόμα σωκρατικούς να καταφύγει στα Μέγαρα.
Μετά το θάνατο του Σωκράτη αφιέρωσε όλη του τη ζωή στη μελέτη και στη φιλοσοφία.
Ταξίδεψε για 12 χρόνια σε όλη τη Μεσόγειο, μελετώντας μαθηματικά με τους Πυθαγόρειους στην Ιταλία, γεωμετρία, γεωλογία, αστρονομία και θρησκεία στην Αίγυπτο. Το 385 π.Χ. περίπου ιδρύει την Ακαδημία στην Αθήνα, στην οποία δίδαξε για περίπου 40 χρόνια και πάντα προφορικά. Η Ακαδημία λειτούργησε μέχρι το 529 μ.Χ., όταν την έκλεισαν οι Ρωμαίοι, θεωρώντας τη απειλή για τον χριστιανισμό.

Η θεωρία του Πλάτωνα για την ψυχή

Κατά τον Πλάτωνα, ο άνθρωπος αποτελείται από δύο υποστάσεις, από το σώμα και την ψυχή. Το σώμα είναι φθαρτό, ενώ η ψυχή αιώνια• επομένως, η ψυχή  συνιστά την ουσία του ανθρώπου. Μάλιστα, υπήρχε πριν γεννηθούμε και θα εξακολουθήσει να υπάρχει και μετά το θάνατό μας, σύμφωνα με τον Πλάτωνα. Ο φιλόσοφος διακρίνει τρία μέρη στην ψυχή: το λογιστικό, το θυμοειδές και το επιθυμητικό. Αυτά τα τρία είδη ψυχής αντιστοιχούν σε τρεις αρετές: στη σοφία, την ανδρεία και τη σωφροσύνη αντίστοιχα.
Το ανώτατο μέρος της ψυχής είναι το λογιστικό, ενώ το επιθυμητικό είναι το κατώτατο. Το πρώτο μέρος είναι αυτό που μας παρέχει την ικανότητα να σκεφτόμαστε και να κρίνουμε, γι’ αυτό και η αρετή που τη συνοδεύει είναι η σοφία. Το επιθυμητικό μέρος είναι αυτό που γεννά όλες μας τις επιθυμίες, όπως την επιθυμία για τροφή και αναπαραγωγή, αλλά και πάθη. Γι’ αυτό και για τον Πλάτωνα η αρετή που συνδέεται με το επιθυμητικό είναι η σωφροσύνη. Τέλος, το θυμοειδές που βρίσκεται ανάμεσα στα δύο άλλα μέρη είναι αυτό που μας δίνει θάρρος, περιέχει τις βουλητικές μας ενέργειες. Η ισορροπία στην ψυχική μας υγεία έρχεται όταν καταφέρουμε την εναρμόνιση των τριών αυτών μερών της ψυχής.
Ο Πλάτωνας είχε παρομοιάσει την ψυχή μας με ένα άρμα που έχει δύο άλογα. Ο ηνίοχος είναι το λογιστικό μέρος και τα δύο άλογα αποτελούν το θυμοειδές και το επιθυμητικό. Αν τα άλογα μάθουν να υπακούν τον ηνίοχο, όταν χρειάζεται, τότε η ψυχή βρίσκεται σε αρμονία. Σε μια άλλη παρομοίωση που μας δίνει, ο Πλάτωνας θέλει να δείξει την εσωτερική μάχη που μαίνεται μέσα μας. Μια εσωτερική μάχη που αργότερα τόνισε η ψυχανάλυση με πρώτο τον Sigmund Freud.
Σε αυτή την εσωτερική μάχη, το λογιστικό μέρος είναι ο άνθρωπος, το θυμοειδές ένα δυνατό λιοντάρι και το επιθυμητικό είναι ένα θηρίο με πολλά κεφάλια. Εάν ο άνθρωπος αφήσει το λιοντάρι μαζί με το θηρίο να πάρουν τα ηνία, τότε θα ισχυροποιηθούν και θα οδηγήσουν τον άνθρωπο σε μια άσκοπη ζωή, όπου οι επιθυμίες και τα πάθη θα κυριαρχούν και μάλιστα θα μάχονται μεταξύ τους.
Όμως, αν ο άνθρωπος καταφέρει να δαμάσει το επιθυμητικό, δηλαδή το θηρίο με τη βοήθεια του θυμοειδούς, δηλαδή του λιονταριού, τότε θα καταφέρει να πειθαρχήσει στις επιθυμίες του, ώστε να μπορέσει στο τέλος να απολαύσει την αρμονία της ψυχής του. Ο Πλάτωνας σε καμία περίπτωση δεν έχει πρόθεση να εκμηδενίσει κάποια από τα τρία μέρη της ψυχής, ούτε καν του επιθυμητικού. Ο στόχος είναι η τιθάσευση και η έμμετρη χρήση του, αλλά και η συνεργασία με το θυμοειδές. Για τον Πλάτωνα, η δικαιοσύνη είναι αυτή που γεννάται μέσα από την αρμονία των τριών αυτών μερών.

Photo: Author/Depositphotos

Εναλλακτική   Δράση