ΑΙΤΙΑ ΤΩΝ ΠΑΝΤΩΝ Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ (ΠΛΑΤΩΝΟΣ- ΠΟΛΙΤΕΙΑ)

Η Πολιτεία είναι ο διάλογος που αποτέλεσε κεντρικό σηµείο αναφοράς για το Πλατωνικό έργο. Το αντικείµενο της είναι «περί δικαίου», και προσδιορίζεται ως «πολιτικός» διάλογος, σύµφωνα µε τους καθορισµούς του υποτίτλου της. Αποτελεί όµως την καθολικότερη ίσως σύλληψη της πλατωνικής διάνοιας, όπου εκτίθενται οι υψηλές ιδέες του φιλοσόφου σε µια ευρύτατη θεµατολογική έκταση, αλλά κυρίως πάνω στα ζητήµατα της Ηθικής. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η Πολιτεία λαµβάνεται ως ο βασικός γνώµονας για τον εντοπισµό των αρχών της πλατωνικής Ηθικής, ακριβώς όπως χρησιµεύει ο Τίµαιος για τη Φυσική και ο Παρµενίδης για τη Διαλεκτική.

Το έργο ανήκει στη δεύτερη περίοδο της δηµιουργίας του Πλάτωνα, όταν, δηλαδή, ο φιλόσοφος διερευνούσε τις αρχές και τις αιτίες της γνώσης και ολοκλήρωνε τη σωκρατική µέθοδο δηµιουργίας εννοιών σε επιστηµονικό σύστηµα, σε αυτό που γνωρίζουµε ως θεωρία των Ιδεών. Ως «Πολιτεία» νοείται το σύνολο των θεµελιωδών και καταστατικών αρχών που ρυθµίζουν την οργάνωση και λειτουργία του πολιτεύµατος, είναι ο ίδιος ο τρόπος διακυβέρνησης. 

Επιγραµµατική σύνοψη των προτάσεων της Πολιτείας θα µας οδηγούσε στην αντίληψη της ηθικότητας στη γενίκευση της: η αναγνώριση του πρωτείου του ολικού έναντι του µερικού είναι η ασφαλής βεβαιότητα που προσιδιάζει στις ηθικές κατασκευές. Μέσα στην ολότητα της πόλης το άτοµο θα εκπαιδευτεί και θα διαπλαστεί, ώστε να εναρµονιστεί µε το γενικό. Η τελεολογία της πόλης καλύπτει τους επιµέρους σκοπούς και αναιρεί οτιδήποτε µπορεί να διαφορίζει. Ατοµικές επιδόσεις, ιδιοκτησία, προσωπικές σχέσεις, απορροφώνται από τον ανώτερο σκοπό που ενσαρκώνει το πολιτικό δηµιούργηµα, όπου µόνο µέσα σ' αυτό η ατοµική ύπαρξη παίρνει νόηµα. Εκεί όπου οι αρετές του ατόµου µετασχηµατίζονται σε αρετές κοινωνικές, στη διαρκή διαδικασία αµοιβαίας συνεισφοράς µεταξύ ηθικής και πολιτικής, ώστε τελικά τα όρια των δύο αυτών µεγεθών να µην είναι µε ευχέρεια διακριτά.

Έσχατος σκοπός της ψυχής είναι η αρετή, και σε καθε λειτουργία της ψυχής, σύµφωνα µε τους καθορισµούς της πλατωνικής ψυχολογίας, αντιστοιχεί και µια ιδιαίτερη αρετή.

Επιπλέον είναι γνωστή η αντιστοιχία ψυχής και πολιτείας, καθώς το σύνολο είναι µεγέθυνση —και υπέρβαση —της ατοµικότητας, αλλά και τόπος συµβολής των επιµέρους υπάρξεων. Άρα και οι πολιτικές λειτουργίες εµφορούνται από τη δική τους ιδιαίτερη αρετή.

Η θεµελιώδης αρχή της δικαιοσύνης είναι το στοιχείο που συνταιριάζει, συνθέτει και ενοποιεί τις επιµέρους αρετές και τις µεταβάλλει σε ενεργήµατατης ψυχής και της πολιτείας. Στην εφαρµογή της δικαιοσύνης συµπυκνώνεται το αίτηµα για την επίτευξη της ψυχικής και πολιτικής ευταξίας. Έτσι προβάλλεται σχεδόν αυτονόητο το ερώτηµα που διατρέχει το έργο στο σύνολο του και που αφορά στον προσδιορισµό του ανώτατου αγαθού, αυτού που, αν κατακτηθεί, θα οδηγήσει στην ευδαιµονία και στη λύτρωση, στην υπέρβαση του φθαρτού και φαύλου κόσµου των αισθητών, στην ανάβαση προς το νοητό και τελικά στη θέωση.

Εισάγοντας τον αναγνώστη στο έργο φροντίζει να τον φέρει σε επαφή µε τις διαφορετικές αντιλήψεις που επικρατούν στην εποχή του. Γνωρίζουµε από τα λόγια των οµιλητών πρώτα την απλή µέση αντίληψη περί ηθικής, κατόπιν τη σοφιστική άποψη, που ανανεώνει τον προβληµατισµό αλλά κλονίζει τις ανθρώπινες βεβαιότητες µε τον υποκειµενισµό και τον σχετικισµό της, τόσο στο γνωσιολογικό όσο και στο ηθικό επίπεδο, και τελικά τη σωκρατική άποψη, της καταφυγής, δηλαδή,στις απόλυτες αξίες µέσα από την επίπονη φιλοσοφική διερεύνηση της ουσίας τους.

Στην Πολιτεία ο Πλάτωνας αναπτύσσει την ήδη διαµοροφωµένη αντίληψη του για την αναγκαιότητα των ηθικών αξιολογήσεων, µορφοποιώντας την σε ένα σύστηµα αρετών. Κάθε µέρος της ψυχής έχει να επιτελέσει τη δική του λειτουργία και προς αυτό κατευθύνεται από τη δική του αρετή.

Το Λογιστικόν διέπεται από τη Σοφία,
το Θυµοειδές από την Ανδρεία 
και το Επιθυµητικόν από τη Σωφροσύνη.

Ο αρµονικός συσχετισµός των παραπάνω µπορεί να επιτευχθεί µε τη Δικαιοσύνη, ανώτερη συνθετική αρετή, η λειτουργία της οποίας βρίσκει την τελείωση της στο πολιτικό στάδιο.

Ελληνική Γραμματεία «ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ». Εκδόσεις Κάκτος
------------------------------                                                               ΕΝΝΕΑ   ΕΤΗ   ΦΩΤΟΣ